1 monitoring, kształtowanie środowiska

Państwowy Monitoring Środowiska – cele, zadania, struktura

Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) został utworzony ustawą z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska.

Jego definicję zawiera ustawa – Prawo ochrony środowiska, zgodnie z którą PMŚ jest systemem pomiarów ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Gromadzone informacje służą wspomaganiu działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

- jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska lub innych wymagań określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów lub innych wymagań,

- występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych, przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych (postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego).

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska. Ponadto, są podstawą do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko oraz służą do planowania zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania. Gromadzone informacje są dodatkowo wykorzystywane dla potrzeb związanych z rozwojem regionalnym, a także wykorzystaniem funduszy strukturalnych i funduszy spójności.

Jednym z głównych celów realizacji zadań jest wytwarzanie danych i opracowywanie ocen niezbędnych do wypełnienia podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, w szczególności stale poszerzających się obowiązków raportowania o stanie poszczególnych komponentów środowiska do Komisji Europejskiej, Europejskiej Agencji Środowiska oraz organów konwencji środowiskowych.

Informacje wytwarzane w systemie PMŚ są ponadto wykorzystywane w pracach nad formułowaniem stanowisk negocjacyjnych Polski dotyczących propozycji nowych uregulowań prawnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska.

Państwowy Monitoring Środowiska zapewnia dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska, regulujących sprawy swobodnego dostępu do informacji.

Kategorie pozyskiwanych informacji zostały ujęte w trzech blokach PMŚ, różniących się istotnie pod względem funkcji, jakie pełnią w systemie:

• blok- presje (emisje),

• blok-stan (jakość),

• blok - oceny i prognozy.

W ramach bloku „presje” będą pozyskiwane i gromadzone informacje o źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do środowiska, a w szczególności informacje o emisjach pozyskiwane z systemu administracyjnego, statystyki publicznej oraz wytwarzane przez Inspekcję Ochrony Środowiska.

Podstawowym blokiem w systemie PMŚ jest blok „stan”, w ramach którego będą wytwarzane i gromadzone dane pierwotne, dotyczące stanu poszczególnych elementów środowiska; w oparciu o zgromadzone dane wykonywane będą oceny dla poszczególnych komponentów.

Informacje gromadzone w ramach bloków „presje” i „stan” zasilą blok „oceny i prognozy”, w ramach którego będą wykonywane zintegrowane oceny i prognozy stanu środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe wiążące istniejący stan środowiska z czynnikami kształtującymi ten stan, mającymi swoje źródło w społeczno-gospodarczej działalności człowieka.

MONITORING ŚRODOWISKA jest systemem pomiarów ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Monitoring środowiska może być prowadzony w:

- skali globalnej (światowej),

-kontynentalnej,

-ogólnokrajowej i

-lokalnej (np. w strefie oddziaływania obiektu przemysłowego);

może dotyczyć:

-powietrza atmosferycznego,

-wód powierzchniowych i podziemnych,

-gleby i hałasu oraz -przyrody ożywionej.

Ważnym uzupełnieniem monitoringu środowiska są pomiary ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, np. wielkości emisji pyłów i gazów do atmosfery, ilości i składu ścieków odprowadzanych do wód, nagromadzenia i charakterystyki odpadów.

W Polsce do podstawowych zadań państwowego monitoringu środowiska należy dostarczanie informacji o:

-aktualnym stanie i stopniu zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska,

-ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska,

-dynamice antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego i

-przewidywanych skutkach użytkowania środowiska.

Monitoring środowiska odznacza się systematycznością badań prowadzonych według ustalonych zasad i metod pobierania prób oraz ich analizy. System kontroli jakości pomiarów obejmuje rejestrację i akredytację laboratoriów, kontrolę uzyskiwanej dokładności metod analitycznych oraz legalizację aparatury. W monitoringu środowiska stosuje się metody manualne — pomiary okresowe (nieautomatyczne), półautomatyczne stacje pomiarowe lub automatyczne systemy pomiarowo-alarmowe — pomiary ciągłe; odrębną grupę stanowi zdalne monitorowanie jakości środowiska — teledetekcja przy użyciu promieniowania elektromagnetycznego. Coraz większego znaczenia nabiera monitoring biologiczny, tj. bioindykacja zanieczyszczeń; polega on na wykorzystaniu roślin lub organizmów zwierzęcych do rejestracji szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń.

Sieci obserwacyjno-pomiarowe zanieczyszczeń w środowisku są źródłem różnego rodzaju informacji. W zależności od celów, którym sieć pomiarowa ma służyć, można je podzielić na:

a)     sieci nadzoru ogólnego - jest organizowana na dużym terenie (makroskala) i stanowi podstawę monitoringu ogólnokrajowego; dotyczy przestrzenno-czasowego rozkładu zanieczyszczeń w skali dużych regionów i w długim czasie.

b)    sieci pomiarowo-alarmowe (automatyczne) - służą do bieżącego określania stanu zanieczyszczenia powietrza, głównie na obszarach miejsko-przemysłowych, oraz wód powierzchniowych wykorzystywanych jako źródło wody pitnej; otrzymywane informacje umożliwiają natychmiastowe przeciwdziałanie skutkom zanieczyszczenia, pozwalają na opracowywanie prognoz krótkoterminowych zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i wód powierzchniowych oraz określanie wpływu poszczególnych źródeł na stan środowiska.

c)     sieci weryfikacyjne - są wykorzystywane do specjalnych celów, m.in. służą do określenia dokładności modeli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń; organizuje się je dla konkretnych badań naukowych, są, więc bardzo zróżnicowane pod względem obszaru, czasu i rodzaju wykonywanych pomiarów.

Monitoring środowiska można prowadzić w stałej sieci pomiarowej (pomiary wykonywane za pomocą aparatury zainstalowanej na stałe lub też okresowo dostarczanej do punktu pomiarowego) lub w ruchomych punktach pomiarowych (aparatura pomiarowa zainstalowana w samochodzie, statku, balonie, spadochronie, helikopterze, samolocie, rakiecie lub satelicie).

Ważnym elementem sieci monitoringu środowiska jest jednolity system zbierania, przesyłania i przetwarzania danych oraz ewidencji wyników pomiarów. Automatyczne sieci monitoringu dokonują pomiaru w poszczególnych punktach pomiarowych metodami instrumentalnymi z zadanym krokiem czasowym i przekazują zakodowane informacje łączem kablowym lub radiowym do ośrodka, w którym dane te zostają automatycznie rozkodowane, zweryfikowane i zapamiętane w komputerowych bazach danych. Systemy informatyczne w postaci komputerowych baz danych (np. stężeń zanieczyszczeń w atmosferze, analiz wód powierzchniowych i podziemnych, zawartości metali ciężkich w glebach) w powiązaniu z geograficznymi systemami informacyjnymi umożliwiają wizualizację danych na mapach tematycznych.

1-Podstawowym zadaniem monitoringu powietrza atmosferycznego jest dostarczanie informacji o wielkości stężeń lub zawartości poszczególnych zanieczyszczeń (najczęściej dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla, ozonu, węglowodorów) w powietrzu na danym obszarze oraz o ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do powietrza atmosferycznego. Informacje takie w połączeniu z danymi m.in. o kierunku i prędkości wiatru pozwalają ocenić i przewidzieć przenoszenie się tych zanieczyszczeń na duże odległości, np. w całej Europie.

2-Podstawowym zadaniem sieci obserwacyjnej wód powierzchniowych i podziemnych jest systematyczna rejestracja stanu wód i ich zmian pod wpływem czynników zewnętrznych oraz składu chemicznego wód ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich zanieczyszczenia. Obserwacje te dostarczają danych do rozpoznania warunków hydrogeologicznych, zbilansowania zasobów wód i opracowania zasad racjonalnej gospodarki tymi wodami. W celu uzyskania pełnej informacji hydrogeologicznej organizuje się zintegrowany system monitoringu, składający się z punktów obserwacji wód powierzchniowych i podziemnych, stacji opadowych i stacji meteorologicznych. Klasyfikację czystości wód według kryterium fizykochemicznego oparto na badaniach 23 cech fizyczno-chemicznych wody. Klasyfikację czystości wód według kryterium biologicznego opracowano na podstawie wyników badań miana Coli typu kałowego.

3-Monitoring powierzchni ziemi (gleby) zajmuje się badaniem i oceną stanu biologicznie czynnej powierzchni ziemi w powiązaniu z czynnikami powodującymi jej degradację, np. górniczą eksploatacją surowców, składowaniem odpadów lub chemizacją produkcji rolnej i leśnej. W Polsce monitoring jakości gleb dotyczy obecnie głównie ich kwasowości i zasobności w składniki pokarmowe. Systematyczne badania stopnia zanieczyszczenia gleb, np. solami, metalami ciężkimi lub związkami organicznymi, są rzadziej spotykane; jedynie przy kontroli oddziaływania stacji paliw wprowadzono obowiązek oznaczania w glebie substancji organicznych, pochodnych ropy naftowej.